Η ιστορική Δίκη των Εξι στον Αρειο Πάγο

Ηταν ένα δικαστήριο-εξπρές που αποφάσισε την εκτέλεση πέντε κορυφαίων πολιτικών ανδρών κι ενός αρχιστράτηγου.
Ογδόντα έξι χρόνια μετά, την 1η Οκτωβρίου 2008, εξετάζεται στον Αρειο Πάγο και ενώπιον ακροατηρίου το αίτημα για την αναψηλάφηση της ιστορικής δίκης των Εξ!
*Οι πρώην πρωθυπουργοί της Ελλάδας Π. Πρωτοπαπαδάκης, Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, οι υπουργοί Γ. Μπαλτατζής, Ν. Θεοτόκης και ο στρατηγός Γ. Χατζανέστης στις 11.30 π.μ. της 15ης Νοεμβρίου 1922, ύστερα από «συνοπτικές» διαδικασίες, καταδικάστηκαν σε θάνατο επί εσχάτη προδοσία ως ένοχοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
«ΑΝΟΜΗ ΚΑΤΑΔΙΚΗ»
*Εκτελέστηκαν την ίδια μέρα στο Γουδή. Για την τύχη τους αποφάσισε «επαναστατικά» ένα Εκτακτο Στρατοδικείο, εγκαινιάζοντας έτσι το θεσμό των «Εκτάκτων Στρατοδικείων» που προσεχώς θα έκαναν μεγάλη καριέρα: θα συνέρχονταν συχνά για να στείλουν αριστερούς στο εκτελεστικό απόσπασμα.
*Ο Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, εγγονός του Πέτρου Πρωτοπαδάκη, πιστεύει ότι άνομα καταδικάστηκαν, τότε, ο παππούς του και οι άλλοι πέντε. Προσφεύγοντας στον Αρειο Πάγο ζητά την αποκατάσταση του ονόματός του καθώς και την ακύρωση της απόφασης του στρατοδικείου.
*Την ίδια επιθυμία είχε και ο πατέρας του, πρώην υπουργός της ΕΡΕ, αλλά ο νόμος, τότε, επέτρεπε μόνο στον ίδιο τον κατηγορούμενο την προσφυγή στον Αρειο Πάγο.
«Το αποφάσισα σε μια εκδήλωση μνήμης που διοργάνωσε ο Σύλλογος Απειράνθου Νάξου για τον παππού μου στην Παλιά Βουλή, εκεί που διεξήχθη το 1922 η δίκη», μας λέει τώρα ο Μ. Πρωτοπαπαδάκης. «Δεν μου άρεσε όταν ήρθε ο γιος μου απ' το σχολείο ρωτώντας με αν ο παππούς μου και προπάππους του ήταν προδότης. Αυτό αναφέρει, βλέπετε, το βιβλίο Ιστορίας της Γ' Γυμνασίου. Και κανένα παιδί δεν βλέπει τη λεζάντα μιας φωτογραφίας (που κατάφερε να προσθέσει ο συγγραφέας του βιβλίου καθηγητής Σφυρόερας) με τα λόγια του Βενιζέλου: "Οι Εξι που καταδικάστηκαν ως υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή ουδέποτε υπήρξαν προδότες"».
ΜΙΑ ΣΠΑΝΙΑ ΔΙΚΗ
Πρόκειται για μια σπάνια δίκη, με μοναδικό προηγούμενο την αναψηλάφηση της υπόθεσης Πολκ. Αλλά πώς θα διεξαχθεί ύστερα από 86 χρόνια; Οι μάρτυρες έχουν πεθάνει, τα πρακτικά της έχουν χαθεί (είναι πάντως δημοσιευμένα σε εφημερίδα της εποχής) και κρίσεις για τους τότε δικαστές, είναι δύσκολο να γίνουν αφού το Εκτακτο Στρατοδικείο εκείνο ήταν έκνομο, καθώς δεν είχε καταργηθεί το παλιό Σύνταγμα.
Βασικό χαρτί της υπεράσπισης είναι το τηλεγράφημα του Ελ. Βενιζέλου (πάνω) που ζητούσε να μη γίνει η εκτέλεση, το οποίο, όμως, έφτασε 14 ώρες μετά τον τουφεκισμό τους.
*Ο νόμος απαιτεί σήμερα την παρουσίαση καινούριων στοιχείων, τα οποία αν γνώριζαν οι δικάζοντες το '22, ενδεχομένως θα άλλαζαν το πνεύμα τους. Βασικό, λοιπόν, χαρτί της «υπεράσπισης» αποτελεί ένα τηλεγράφημα του Ελ. Βενιζέλου (βρισκόταν στη Λοζάνη) με το οποίο ζητούσε να μη γίνει η εκτέλεση, αλλά το οποίο έφτασε στην Αθήνα 14 ώρες μετά τον τυφεκισμό των «6». Κι ακόμη, μία ομιλία του στη Βουλή, που έγινε αργότερα, και μία επιστολή του που ακολούθησε και όπου υποστήριζε ότι οι καταδικασθέντες δεν ήταν προδότες.
*Τα παραπάνω, βεβαίως, πρέπει να αντιμετωπιστούν σήμερα από τον Αρειο Πάγο ως γεγονότα και όχι ως εκτιμήσεις του μεγάλου πολιτικού. Στη δεύτερη περίπτωση η αίτηση αναψηλάφησης ίσως απορριφθεί λόγω ανεπαρκών στοιχείων. Ισως, όμως, να γίνει και το πρώτο, οπότε η απόφαση του Αρείου Πάγου θα γράψει από την αρχή ένα σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας.
*«Οι λόγοι πολιτικών και στρατιωτικών όπως ο Πάγκαλος ή ο Βενιζέλος δεν είναι κάποιων τυχαίων ανθρώπων», υποστηρίζει ο Μ. Πρωτοπαπαδάκης. «Υπάρχουν, όμως, και πολλοί που επιθυμούν να ξεχαστεί η υπόθεση. Κάποτε ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Δ. Παξινός έκανε μια διερευνητική προσέγγιση στη Βουλή και μου είπε ότι κανένας από τους βουλευτές της Ν.Δ. δεν επιθυμούσε αναψηλάφηση, ενώ βρήκε υποστήριξη από βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και της αριστεράς. Η πρώτη νίκη για μένα, όμως, είναι ότι η υπόθεση δεν μπήκε στο αρχείο. Κι αν χάσουμε, θα πάμε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο».
ΟΙ...ΣΥΜΠΤΩΣΕΙΣ
Η αναψηλάφηση αναμειγνύει πρόσωπα και καταστάσεις υπενθυμίζοντας ότι στην Ελλάδα ο κόσμος... είναι μικρός: Συνήγορος του Π. Πρωτοπαπαδάκη στο Στρατοδικείο ήταν ο παππούς του σημερινού υπουργού Ναυτιλίας Αν. Παπαληγούρα. Και συνήγορος του Μ. Πρωτοπαπαδάκη τώρα είναι ο Ν. Βασιλάτος, γιος του πρώην βουλευτή της Ενωσης Κέντρου Β. Βασιλάτου, ο οποίος ήταν παρών στο Εκτακτο Στρατοδικείο ως 22χρονος ασκούμενος, βοηθός συνηγόρου του κατηγορούμενου Ν. Στράτου...
Ο Ν. Βασιλάτος δηλώνει: «Στη συλλογική μνήμη έχει καταγραφεί η βεβαιότητα για το άδικο εκείνης της απόφασης. Μένει και η τυπική αποκατάσταση αυτών των ανόμως κατηγορηθέντων και εκτελεσθέντων ανθρώπων».
*Ο Μιχάλης Δέτσης, αντιπροέδρος επί τιμή του Αρείου Πάγου, βρίσκεται στο πλευρό του Μ. Πρωτοπαπαδάκη:
«Την απόφαση για την εκτέλεση του Πρωτοπαπαδάκη και των συναδέλφων του υπαγόρευσαν λόγοι μισαλλοδοξίας πολιτικών του αντιπάλων. Πρόκειται για απόφαση ντροπής, κατ' επίφαση δικαστική, διάτρητη, έωλη. Αποτελεί μνημείο δικαστικής αυθαιρεσίας. Η άγρια εκτέλεση του Πρωτοπαπαδάκη και των συγκατηγορηθέντων σηματοδοτεί την ανατίναξη των κοινοβουλευτικών θεσμών από την παρέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή και την έναρξη της χρησιμοποίησης των Εκτάκτων Στρατοδικείων για την εξόντωση των κομματικών αντιπάλων των κρατούντων».
*Ο επίτιμος αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Γ. Ζορμπάς ασχολείται επίσης επί χρόνια με το θέμα- γράφει και βιβλίο: «Η απόφαση της θανατικής καταδίκης εκδόθηκε κατόπιν εντολής που το Εκτακτο Στρατοδικείο είχε λάβει εκ των προτέρων από το Υπουργικό Συμβούλιο.
»Η συγκρότηση του Εκτάκτου Στρατοδικείου ήταν αντίθετη προς το Σύνταγμα, γιατί αυτό προέβλεπε, όπως και σήμερα, πως οι πολιτικοί δικάζονται από τη Βουλή και όχι από οποιοδήποτε δικαστήριο. Η δικαιολογία ότι τότε επικρατούσε επαναστατικό δίκαιο δεν ισχύει, διότι η στρατιωτική "Επανάσταση" είχε παραδώσει την εξουσία σε πολιτική κυβέρνηση. Η ιδέα της αληθούς δικαιοσύνης απαιτεί την αποκατάσταση της τιμής και της αθωότητος του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και των συνεργατών του».
*Αλλά και ο Μανόλης Γλέζος έχει ταχτεί υπέρ της αποκατάστασης του ονόματος του Π. Πρωτοπαπαδάκη.
«Το Εκτακτο Στρατοδικείο, όπως όλα τα Εκτακτα Στρατοδικεία, ήταν όργανο για την εξόντωση των αντιπάλων της εξουσίας. Αν υποθέσουμε ότι πραγματικά έπρεπε να δικαστεί ο Πρωτοπαπαδάκης και οι πέντε συνάδελφοί του, θα έπρεπε να δικασθούν με όμοιο τρόπο και οι άλλοι, που κατά καιρούς είχαν την ευθύνη για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Μια εκστρατεία που ήταν αδύνατον να αποβεί νικηφόρα, αφού οι σύμμαχοί μας, εκείνοι που μας παρότρυναν να την επιχειρήσουμε, όχι μόνο μας εγκατέλειψαν αλλά συμμάχησαν με τους Τούρκους».
"ΑΛΛΟΙ ΜΑΣ ΠΡΟΔΩΣΑΝ"
*Πώς φτάσαμε, όμως, στην εκτέλεση των Εξ; Το κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου των Γονατά-Πλαστήρα οδήγησε την κυβέρνηση της Αθήνας σε άνευ όρων παραίτηση και τον βασιλιά να εγκαταλείψει τη χώρα. Η εξουσία παραδόθηκε στους στρατιωτικούς, των οποίων πρώτο μέλημα ήταν η σύλληψη των θεωρούμενων ως υπεύθυνων για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
*Η δίκη άρχισε στις 31 Οκτωβρίου και ολοκληρώθηκε ύστερα από 14 συνεδριάσεις. Εξετάστηκαν δώδεκα μάρτυρες κατηγορίας και δώδεκα μάρτυρες υπεράσπισης, κυρίως στρατιωτικοί.
*Αμέσως μετά την απόφαση του Εκτακτου Στρατοδικείου ο υπουργός Στρατιωτικών Πάγκαλος, προσπαθώντας να προλάβει την αποτρεπτική παρέμβαση του άγγλου ναυάρχου Τάλμποτ, ζητά την άμεση εκτέλεση των Εξι.
*Η εκτέλεση της απόφασης του Εκτακτου Στρατοδικείου πραγματοποιείται τρεις ώρες μετά, στις 7.15 π.μ.
*Ο πλοίαρχος Τάλμποτ φτάνει λίγα λεπτά μετά τον τουφεκισμό τους. Αλλά δεν είναι ο μόνος που αργοπορεί. Αργά φτάνει από τη Λοζάνη και το τηλεγράφημα του Ελ. Βενιζέλου, που συνιστούσε να μην προβεί η ελληνική κυβέρνηση στην εκτέλεση, προειδοποιώντας για τις «ποινές» που θα επιβάλλει, στην αντίθετη περίπτωση, η αγγλική κυβέρνηση στο ελληνικό κράτος.
*Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παρασκήνια των ημερών:
*Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Βενιζέλος κράτησε σκοπίμως αποστάσεις στη διάρκεια της δίκης. Ο Γ. Παπανδρέου, πάντως, εμφανίζεται να προειδοποιεί τον Πλαστήρα, του οποίου υπήρξε πολιτικός σύμβουλος, ότι πρέπει να περιμένουν τηλεγράφημα του Βενιζέλου.
*Στο «απολύτου προτεραιότητας», όπως χαρακτηρίζεται το τηλεγράφημα, αποδόθηκαν, κατά καιρούς, διάφορες εξηγήσεις, καθόλου άμοιρες των δηλώσεων που έκανε ο ίδιος ο Βενιζέλος. Την επομένη της εκτέλεσης, για παράδειγμα, σε συνέντευξή του από τη Λοζάνη στο «Βήμα της Ν. Υόρκης» χαρακτήριζε τους εκτελεσθέντες «προδότες».
*Πολύ αργότερα, όμως, το 1929, σε επιστολή του στον αρχηγό του Λαϊκού Κόμματος Π. Τσαλδάρη σημείωνε ότι «ουδείς θεωρεί ότι οι ηγέτες της πολιτικής ήτις ηκολουθήθη μετά το 1920 διέπραξαν προδοσία κατά της πατρίδος ή εν γνώσει τους οδήγησαν στην Μικρασιατική Καταστροφή».
*Αλλά και ο Δ. Σκαρβέλης, επίτιμος αρχηγός ΓΕΕΘΑ, γράφει στο περιοδικό «Κοινωνικές Τομές»:
«...είναι συζητήσιμο αν το Εκτακτο Στρατοδικείο που καταδίκασε με την ποινή του θανάτου τους έξι επεδίωξε τότε την πλήρη διερεύνηση των αιτίων και τον ακριβοδίκαιο επιμερισμό των ευθυνών ή απέβλεψε μάλλον στην εκτόνωση της δίψας του πλήθους για κολασμό, του ίδιου πλήθους που μετά την εκτέλεση της θανατικής ποινής έδειχνε αρκούντως μεταμελημένο. Και όπως γράφει ο Σπύρος Μαρκεζίνης στην "Πολιτική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος" ήταν σαν να έλεγε: "Ε! Καλά! Το ελέγαμεν μεν, αλλά όχι πάλιν και να τυφεκιστούν!"»...

-----------------------------------------------------------------------------
ΕΠΙ ΣΚΟΠΟΝ,ΠΥΡ!
Το βροχερό και κρύο πρωινό της εκτέλεσης των Εξι περιγράφεται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες από τον Αλ. Κοτζιά στα «Φοβερά Ντοκουμέντα»:
*Το θέαμα παρακολουθούν πολιτικοί, στρατιωτικοί, πολίτες, γιατροί και ασθενείς από το παρακείμενο νοσοκομείο «Σωτηρία», ένας διάκος, τσοπάνηδες από τις γειτονικές στάνες, δημοσιογράφοι αλλά κι ένας θεατρικός συγγραφέας, ο Παντελής Χορν. Παρόντες επίσης ο επαναστατικός επίτροπος Ν. Γρηγοριάδης, ο γραμματέας του Στρατοδικείου Ι. Πεπονής, ένας υπάλληλος της Αγγλικής Πρεσβείας, ο γιατρός του Γούναρη Ι. Βλάχος και ο γιος του Ν. Στράτου, Ανδρέας.
*Ολοι περιμένουν την άφιξη των μελλοθανάτων. Κάποιοι έχουν σκαρφαλώσει στα δέντρα. Η πομπή από τη Μεσογείων στρίβει στο δρομάκι. Καμιόνια μεταφέρουν την φρουρά, νοσοκομειακά τους μελλοθανάτους, στρατιωτικά και πολιτικά αυτοκίνητα αξιωματικούς.
*Ακούγεται το σύνθημα για την ανασύνταξη φρουράς και στρατιωτών, σχηματίζοντας ένα «Π» με άνοιγμα προς το Ψυχικό. Τα αυτοκίνητα σταματούν. Ανοίγει η πόρτα του πρώτου νοσοκομειακού και ξεπροβάλλει το κεφάλι του Στράτου. Μοιάζει ν' αναζητά μέσα στο πλήθος το γιο του. Κατεβαίνει, αλλά παραπατάει. Φτιάχνει το καπέλο του αμήχανα. Μαζί με τον Πρωτοπαπαδάκη βοηθάει τον άρρωστο Γούναρη να κατεβεί κι αυτός.
*Κανένας δεν λέει στους καταδίκους τι πρέπει να κάνουν. Η αμηχανία του Στράτου είναι πιο έκδηλη. «Πού πηγαίνομεν;» ρωτά τον Γούναρη. «Εις τον άλλον κόσμον», απαντά κάνοντας μερικά βήματα.
Ο Γούναρης ανασηκώνει το γιακά του παλτού του, βάζει τα χέρια στις τσέπες: «Να τερματιστεί το ταχύτερον ό,τι έχει να γίνει», λέει στο διοικητή ασφαλείας Βοβολίνη.
*Νευρικός κι ανυπόμονος κατεβαίνει από το δεύτερο νοσοκομειακό ο στρατηγός Χατζανέστης. Φοράει αδιάβροχο, μπλέκει τα χέρια του πίσω από την πλάτη αποφεύγοντας να κοιτάξει το πλήθος.
*Ο Θεοτόκης, χλωμός, βιάζεται.
Ο Μπαλτατζής απόλυτα ψύχραιμος κατεβαίνει από το αυτοκίνητο, πλησιάζει τον Στράτο και κουβεντιάζουν. Εκείνος προσφέρει τσιγάρο σ' αυτόν και στον Θεοτόκη. Ανάβουν κι οι τρεις από το ίδιο σπίρτο. Υστερα πηγαίνει προς τον Γούναρη και μαζί με τον Πρωτοπαπαδάκη τον κρατούν για να μην πέσει.
*Τότε από το... κοινό ακούγεται ένα δυνατό αναφιλητό. Είναι ο δημοσιογράφος Κώστας Αθάνατος, που όλο το διάστημα της δίκης και πριν απ' αυτήν ζητούσε την αμείλικτη τιμωρία των «προδοτών». Οι συνάδελφοί του προσπαθούν να τον ησυχάσουν. Ο επαναστατικός επίτροπος Γρηγοριάδης τον επιπλήττει.
*Οι κατάδικοι έχουν οδηγηθεί στη μέση του «Π». Ο Γρηγοριάδης αρχίζει να διαβάζει την απόφαση του δικαστηρίου με φωνή τρεμάμενη, ενώ ένα στρατιωτικό τμήμα παρουσιάζει όπλα. Ξαφνικά η φωνή του κόβεται, μοιάζει έτοιμος να λιποθυμήσει. Ο λοχαγός Πεπονής αποτελειώνει την ανάγνωση.
*Ο Γρηγοριάδης ρωτά τους κατάδικους για την «τελευταία επιθυμία». Δεν έχουν. Ο Στράτος δίνει την ασημένια ταμπακέρα του στο μοίραρχο Βοβολίνη να την παραδώσει στο γιο του. Ο Θεοτόκης παραδίδει το ρολόι του.
*Ο μοίραρχος τους ρωτά αν θέλουν να τους δέσουν τα μάτια. «Οχι!» αποκρίνονται όλοι. Οι Θεοτόκης, Μπαλτατζής, Στράτος, Γούναρης, Πρωτοπαπαδάκης, Χατζανέστης έχουν τώρα τοποθετηθεί στη γραμμή σε απόσταση δέκα μέτρα ο ένας από τον άλλον. Ο παπα-Μερκούριος ψέλνει τις τελευταίες ευχές. Οι κατάδικοι βγάζουν τα καπέλα τους και σταυροκοπιούνται.
*Το έδαφος στο σημείο που στέκεται ο Πρωτοπαπαδάκης είναι λίγο ανώμαλο. Ασυναίσθητα προσπαθεί να το ισιώσει με το πόδι του.
*Το εκτελεστικό απόσπασμα έχει χωριστεί σε έξι ομάδες πέντε αντρών στην κάθε μία. Μόνο στην ομάδα που θα σκοπεύσει σε λίγο τον Χατζανέστη είναι έξι στρατιώτες και ο λοχίας επτά.
*Ενας ανθυπασπιστής διατάζει να φύγει ο παραπανίσιος: «Σήκω εσύ!» για να πάρει την απάντηση: «Όχι, δεν φεύγω. Είμαι Μικρασιάτης. Θα μείνω να τουφεκίσω».
Ο ανθυπασπιστής υποχωρεί...
*Ακουγόταν ότι στο Φρουραρχείο φαντάροι καβγάδιζαν για το ποιος θα εξασφαλίσει μια θέση στο εκτελεστικό απόσπασμα, ότι Μικρασιάτες πλήρωσαν ακόμα και πενηντάρικο σε συναδέλφους τους που είχαν οριστεί στο απόσπασμα για να τους παραχωρήσουν την τιμή να «ντουφεκίσουν τους προδότες».
*«Ελα εδώ εσύ!»... διατάζει Ο Χατζανέστης το συνταγματάρχη Γρηγοριάδη. Ο αρχιστράτηγος βγάζει από το δάκτυλο τρεις βέρες και του τις δίνει λέγοντας: «Να τις στείλεις στην κόρη μου». Τώρα ακούγεται το πρόσταγμα του επικεφαλής του αποσπάσματος ανθυπολοχαγού Λίνου: «Επί σκοπόν!». Τριάντα ένα τουφέκια υψώνονται σημαδεύοντας. Λίγο αργότερα οι έξι λοχίες ρίχνουν με τα περίστροφά τους την χαριστική βολή στους έξι.
ΕΦΗ ΜΑΡΙΝΟΥ
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-28/09/2008