Τα βιβλία τραγουδάνε ακόμα

08/10/2010
του Ανδρέα Πετρουλάκη
Τα χρόνια του ΄70, μετά την χούντα, πολλοί εκδοτικοί οίκοι της εποχής, μετέφραζαν σωρηδόν βιβλία της γαλλικής διανόησης και της κομμουνιστικής θεωρίας, καθώς και άλλα αριστερόστροφα πολιτικά και λογοτεχνικά, σε μεγάλο βαθμό χωρίς να πληρώνουν δικαιώματα. Η Ελλάδα συγκέντρωνε την συμπάθεια των Ευρωπαίων ενώ εθεωρείτο και μικρή αγορά γι’ αυτό η εκδοτική δραστηριότητα αυτού του είδους τελούσε υπό την ανοχή των ξένων εκδοτικών οίκων. Αν αναφερόταν σε αυτήν την περίοδο έχει χίλια δίκια η φίλη μου η Γκέλη Βούρβουλη. Μεγάλο ποσοστό των εκδόσεων ήσαν όντως πρόχειρες με ανεπαρκείς μεταφράσεις και φτηνή παραγωγή.
Αν αναφέρεται στις τελευταίες δεκαετίες θα διαφωνήσω. Βαθμηδόν η κατάσταση άλλαξε και στις ημέρες μας οι εκδοτικοί οίκοι που κυμαίνονται στο φάσμα μεταξύ αξιοπρεπούς και σημαντικού είναι πολλοί. Ας αναφέρω σκόρπια την “Εστία”, τον “Κέδρο”, την “΄Αγρα”, την “Πόλις”, τον “Ποταμό”, τις εκδόσεις “Καστανιώτη”, την “Αλεξάνδρεια”, τις εκδόσεις “Στιγμή” και “Scripta”,σίγουρος ότι δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω για την ποιότητα των βιβλίων τους, τόσο των ελληνικών όσο και των μεταφρασμένων, ενώ οπωσδήποτε παραλείπω πολλούς ακόμα που άνετα περιλαμβάνονται στην κατηγορία αυτή. Ακόμα και εκείνοι που τα χρόνια της Μεταπολίτευσης έκαναν πιο μαζικές εκδόσεις (“Θεμέλιο”, “Ολκός” κ.ά.), γρήγορα κατάλαβαν ότι έπρεπε να επενδύσουν στην ποιότητα για να ανταποκριθούν στον ανταγωνισμό.
Για να μην προχωρήσω στους επιστημονικούς οίκους (“Τραυλός”, “Κάτοπτρο”) με αξιοζήλευτες εκδόσεις κύρους για επιστημονικά θέματα που επικουρούνται από υψηλού επιπέδου επιστημονικούς επιμελητές. ΄Η τις εκπληκτικές ειδικές, αλλά μεγάλης γκάμας (φιλοσοφικής, φιλολογικής, ιστορικής, αρχαιολογικής) εκδόσεις κάποιων ιδρυμάτων (Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, ΄Ιδρυμα Τριανταφυλλίδη).
Όλοι αυτοί οι οίκοι δεν αρκούνται πια σε μεταφραστές που απλώς ξέρουν την ξένη γλώσσα, αλλά επενδύουν σε εξειδικευμένους επαγγελματίες υψηλών οικονομικών απαιτήσεων, κάποιοι εκ των οποίων συγκαταλέγονται στους ανθρώπους των γραμμάτων, όπως άλλωστε και οι επιμελητές εκδόσεων. Μάλιστα οι μεταφραστές, οι διορθωτές και οι επιμελητές εκδόσεων έχουν δημιουργήσει σύλλογο ακριβώς για να περιφρουρήσουν τα δικαιώματά και την πνευματική υπόσταση του επαγγέλματός τους. Αν αναφέρω μερικά μόνο ονόματά τους, (Κούρτοβικ, Μπουκάλας, Νιάρχος, Χρυσοστομίδης, Χάρης) ίσως γίνω πιο κατανοητός.
Για να δώσω ένα μέτρο, οι μεταφραστές πια σε μεγάλο βαθμό εξειδικεύονται ανά θεματολογία (π.χ Ανδρέας Αποστολίδης στα Αστυνομικά-συγγραφέας Αστυνομικών και ίδιος), ανά γλώσσα (Γιάννης Καλιφατίδης-έχει μεταφράσει όλον τον Ζέμπαλντ- και Γιώργος Δεπάστας στα Γερμανικά, Κρίτων Ηλιόπουλος στα Ισπανικά κοκ), ανά σχολή, ανά συγγραφέα κλπ. Αυτό τους κάνει ακριβούς αλλά όμως δεν συμβαίνει πια αυτό που ήταν κανόνας παλιά, να μεταφράζονται δηλαδή όλα τα βιβλία μέσω των αγγλικών τους μεταφράσεων με τις δεδομένες απώλειες ύφους. Ούτε η πολυπραγμοσύνη των μεταφραστών που τους στερεί σε βάθος είναι πια κανόνας -τώρα ο Ανταίος Χρυσοστομίδης περνάει πολύ χρόνο με τον ίδιο τον Αντόνιο Ταμπούκι και ο Γιάννης Χάρης με τον Κούντερα, για να ανιχνεύσουν τους ίδιους τους συγγραφείς με μακρές συζητήσεις και συναναστροφή πριν μεταφράσουν (όλα) τα έργα τους.
Αυτές τις μέρες πολλοί μιλούν ελληνικά στην Φραγκφούρτη. Διαλέγουν συγγραφείς και τίτλους, πληρώνουν δικαιώματα και αποκλειστικότητες και οι δικές μου φτωχές γνώσεις μου λένε ότι το κάνουν με ικανοποιητική αποτελεσματικότητα και αντιπροσωπευτικότητα. Δεν νομίζω ότι είναι τόσα πολλά τα σημαντικά βιβλία που τελικά δεν μεταφράζονται στα ελληνικά.
Και επιπλέον νομίζω ότι το ελληνικό βιβλίο είναι φτηνό, αν το συγκρίνεις με άλλα προϊόντα πολιτισμού και ψυχαγωγίας στη χώρα μας (σινεμά, θέατρο κλπ). Αν σκεφτεί κανείς ότι το 80% των βιβλίων της αγγλικής και της αμερικανικής αγοράς και μεγάλα ποσοστά της γαλλικής, γερμανικής και ισπανικής δεν απαιτούν αμοιβές μεταφραστή και εκδίδονται σε τιράζ πολλαπλάσια από τα ελληνικά, νομίζω είναι άδικο να γίνεται με αυτά η σύγκριση.
Τέλος ομολογώ ότι το σκληρό εξώφυλλο ουδέποτε με απασχόλησε. Το αποτύπωμα των χεριών και των στιγμών μου στα τσακίσματα και τη φθορά του μαλακού με κάνει να αγαπώ κάποια βιβλία πιο πολύ. Και τα νοιώθω πιο δικά μου όταν τα ξαναβρίσκω με γνωστά σημάδια ή καμμιά φορά και λίγους κόκκους άμμου κρυμμένους στις σελίδες τους.
Αναδημοσίευση:www.protagon.gr