Eξ αφορμης

H παραμόρφωση ηθών μάς κάνει να συνδέουμε την αρχή του φθινοπώρου με πυρκαγιές - εκλογές. Σε καιρούς περισσότερο ειρηνικούς θα παρέπεμπε στις μετακομίσεις, που συνήθως γίνονται τότε, και στο άνοιγμα των σχολείων. Πρωτοβρόχια κατόπιν, άνεμος σε ξερά φύλλα, φρέσκα καρύδια και η φουφού του καστανά, μια ροή που σήμερα φαντάζει ειδύλλιο σχεδόν εξωτικό. Μετακόμιση, λοιπόν. Εκκένωση - επανέναρξη, είτε απροκάλυπτη, «σ’ άλλη γη», είτε καμουφλαρισμένη ως απλή επιστροφή από καλοκαιρινές διακοπές. Σκόνη, πακετάρισμα, ξεπακετάρισμα, ξεσκόνισμα, αναδιάταξη - ανάμεσα στα άλλα και των βιβλίων. Ποιων βιβλίων; Πόσων; Για πόσο;
Αν συζείτε με βιβλία σε σχέση διαρκή και μόνιμη, γνωρίζετε πως είναι αδύνατον να προβλεφθεί πότε και με ποια αφορμή θα ανατρέξετε στον τάδε ή τον δείνα τόμο. Ξέρετε το αφόρητο σύνδρομο στέρησης που σας καταλαμβάνει όταν ψάχνετε βιβλίο που για κάποιο λόγο δεν βρίσκεται στη θέση του. Μια μετακόμιση, που δεν επιτρέπει πλήρη ανασύσταση της βιβλιοθήκης σας, ισοδυναμεί με καταστροφική απειλή.
Υπάρχουν, ωστόσο, δυο παρήγορες εκδοχές -ας καλέσουμε τη μια αντικειμενική και την άλλη υποκειμενική- για απελπισμένους βιβλιόφιλους και βιβλιοφάγους που μετακομίζουν, αδυνατώντας να πάρουν μαζί όλα τα βιβλία τους. Ας υποθέσουμε (εκδοχή πρώτη) πως εγκαταλείπει κανείς τη γλυκιά πατρίδα μας για να μεταφερθεί σε μια μικρή ή μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη. Που, αυτονόητα, θα έχει τη βιβλιοθήκη της. Οχι μόνον η πόλη αλλά και κάθε γειτονιά της. Δεν έχετε παρά να εγγραφείτε, να παραγγείλετε, να δανειστείτε. Ακόμη και αν ψάχνετε για νεώτερους Ελληνες συγγραφείς, μην απογοητεύεστε: οι μεγάλες ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες διαθέτουν το έργο τους και οι μικρότερες, ηλεκτρονικά δικτυωμένες, το παραγγέλνουν από αυτές και σας το διαθέτουν. (Αν η ουτοπία - σοσιαλισμός προϋπέθετε σοβιέτ και εξηλεκτρισμό, ο ρεαλισμός της δημοκρατίας χρειάζεται ίσως τουλάχιστον ένα γερό δίκτυο βιβλιοθηκών· η Ελλάδα ωστόσο επιμένει σε μεγάλες ιδέες, άπαξ και πανηγυρικά λυτρωτικές. Βιβλία και βιβλιοθήκες είναι πράγματα ταπεινά, ευτελή, προϋποθέτουν δε, όπως κάθε μακρόπνοη υποδομή, διάρκεια, τριβή, αθόρυβη αφιέρωση, μια ησυχία φωτεινή και σκονισμένη, μακριά από αναλώσιμες εκτυφλωτικές εξάρσεις.)
Ας γλιστρήσουμε μαλακά στη δεύτερη εκδοχή παρηγοριάς για απελπισμένους βιβλιόφιλους, αντλώντας από το πηγάδι που συνδέει βιβλίο και μνήμη με τη βοήθεια ενός διάσημου ομοίου τους. Στο ολιγοσέλιδο «Ξεπακετάρω τη βιβλιοθήκη μου» ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αφηγείται το συλλεκτικό πάθος των βιβλιόφιλων, αρχίζοντας με μια κορύφωση: «Κάθε πάθος φτάνει στα όρια του χάους, το πάθος όμως του συλλέκτη συνορεύει με το χάος των αναμνήσεων». Το βιβλίο, σχήμα, έκδοση, μυρωδιά, περιεχόμενο, είναι ένα ζηλευτό καλειδοσκόπιο θύμησης. Χανόμαστε σ’ αυτό, δάχτυλα το σφίγγουν, αναπαύεται σε γόνατα. Σε σταθμούς, καφενεία, λεωφορεία, κρεβάτια. Επιστήθιο. Κρύβει μέσα του ατέλειωτες σειρές προηγούμενων βιβλίων που οδήγησαν μέχρις αυτό. Δεν αντικαθίσταται, λοιπόν, από ηλεκτρονικές εκδόσεις παρά μόνον εν μέρει, ως εν στενή εννοία περιεχόμενο.
Τι κουβαλάμε, συνεπώς, καθ’ οδόν προς τη Δύση; Τα τρέχοντα, ό, τι διαβάζουμε τώρα, μίτος παρελθόντος και μέλλοντος. Και λίγα λεξικά, να ξεκλειδώνουν πόρτες, αν χρειαστεί. Βοήθειά μας, όσα (απο) μνημονεύουμε.

Tης Mαριας Tοπαλη
Αναδημ.εφημ."ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ",13/09/2009