Της Ευγενίας Μυλωνά
Το βιβλίο "Μικρά Αγγλία" της Ιωάννας Καρυστιάνη έχει ήδη διανύσει μια επιτυχημένη εκδοτική πορεία. Εκτός από τις απανωτές εκδόσεις του μέσα σε τέσσερα χρόνια (από τον Απρίλιο του 1997) και τις πρώτες θέσεις στους καταλόγους προτιμήσεων των αναγνωστών, το συνοδεύουν και δύο επίσημες τιμητικές διακρίσεις: κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για το 1998 και ελληνική υποψηφιότητα για το Αριστείο Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας το ίδιο έτος.
«Μικρά Αγγλία» ονομαζόταν η Άνδρος από τα τέλη του 19ου αιώνα έως την εποχή του μεσοπολέμου, που διακαώς προσπαθούσε να μιμηθεί την ισχυρή ναυτικά Αγγλία της περιόδου αυτής και ιδίως το κραταιό Λονδίνο. Άρα, από την αρχή αντιλαμβανόμαστε ότι θα διαδραματιστεί στις σελίδες του βιβλίου μια ιστορία με τοπικό άξονα το περήφανο νησί των Κυκλάδων και χρονικό το μεσοπόλεμο. Από την άλλη, η χρήση του συγκεκριμένου παρωνυμίου αισθητοποιεί μια μικροαστική ιδεολογία που πάσχει από μεγαλοαστισμό. Διαφορετικά, τον καημό μιας μικρής περιφερειακής και αναπτυσσόμενης κοινωνίας να μετατραπεί σε μεγάλη και κεντρική. Ακόμη εμφανίζεται, σε δεύτερο πλάνο, το σκηνικό, δηλαδή η θάλασσα και ο ναυτικός κόσμος, η περιπλάνηση και η συνακόλουθη ανδρική απουσία.
Η ιστορία παρακολουθεί το δράμα της οικογένειας του καπετάνιου Σάββα Σαλταφέρου. Ο Σαλταφέρος πάντα ταξιδευτής και μακριά από το σπίτι, ανύπαρκτος σχεδόν στην Άνδρο και με διπλή ζωή, μια παράνομη οικογένεια στην Αργεντινή. Από ανάγκη η γυναίκα του, η Μίνα Σαλταφέρου αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο. Σκληρή, όπως η μοίρα την προστάζει, υπολογίστρια και με επιδεξιότητα στην οικονομική διαχείριση και τις επενδύσεις. Η μεγάλη κόρη, η Όρσα, είναι ο πλέον κεντρικός χαρακτήρας. Με ιδανική ομορφιά και ευαισθησία, ερωτεύεται το ναυτικό Σπύρο Μαλταμπέ αλλά κάτω από την πίεση της μάνας παντρεύεται τον ευγενικό Νίκο Βατοκούζη, πλούσιο ιδιοκτήτη ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Ο Μαλταμπές από πόνο κι από εκδίκηση συνάπτει γάμο με τη μικρότερη και πιο δυναμική αδελφή, τη Μόσχα. Τα δύο ζευγάρια κατοικούν στο διώροφο πατρικό αρχοντικό των Σαλταφέρων και τους ορόφους χωρίζει ένα απλό ταβάνι με κυπαρισσοσανίδες, που κατασκευάστηκε έτσι λόγω της τσιγκουνιάς της Μίνας και επιτρέπει στον κάτω όροφο, όπου μένει η Όρσα, να αφουγκράζεται τη ζωή του πάνω. Οι δύο σύζυγοι είναι φευγάτοι από το νησί, όπως και οι περισσότεροι άνδρες, όμως κάθε φορά η επιστροφή του Μαλταμπέ γίνεται ιδιαίτερα οδυνηρή για την Όρσα, που ακούει, εξαιτίας του ευτελούς ταβανιού, το συζυγικό του σμίξιμο με τη Μόσχα και υποφέρει. Ο άσβηστος έρωτας της Όρσας παραμένει ανεκπλήρωτος, ανομολόγητος και ερμητικά κλειστός στην ψυχή της. Η ζωή συνεχίζεται, ο Σάββας Σαλταφέρος συνταξιοδοτείται, τα μέλη πληθαίνουν με τη γέννηση παιδιών και από τα δύο ζευγάρια. Μέχρι που ο Μαλταμπές πεθαίνει ηρωικά στο πλοίο του, το οποίο χτυπήθηκε από τους Γερμανούς στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ο θρήνος της Όρσας προδίδει το μεγάλο πάθος και ακολουθεί μια περίοδος σύγκρουσης και ψυχρότητας με τη χήρα αδελφή της. Η αγάπη για το χαμένο Μαλταμπέ την κάνει και λιώνει σταδιακά. Αφήνεται στη θλίψη της και τελικά υποκύπτει, αφού μεταβάλλεται σε μάρτυρα του πόθου της. Μόνο πριν πεθάνει αποκαθιστά τις σχέσεις της με τη Μόσχα και συντελείται η τελευταία δραματική αποκάλυψη. Η Όρσα και ο Μαλταμπές «είχαν κάνει έρωτα έστω και μια φορά» μετά το γάμο του με την αδελφή της.
Στο υπόβαθρο αυτής της με μανία χρονολογημένης αφήγησης βρίσκεται άφθονο ιστορικό υλικό. Χωρίς έμφαση αλλά πάντως ξεκάθαρα, διακρίνονται γνωστές και υπαρκτές ιστορικές στιγμές: η πυρκαγιά στα Ταταύλα, η αναταραχή με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία, η εξάπλωση του φασισμού στην Ευρώπη, ο τορπιλισμός της «Έλλης» στην Τήνο, η λαίλαπα του β΄ παγκοσμίου πολέμου, η απελευθέρωση, οι εκκαθαρίσεις αριστερών του στρατηγού Σκόμπυ στα Δεκεμβριανά, ο άγριος εμφύλιος.
Το κείμενο εκφωνήθηκε σε παρουσίαση του βιβλίου, που διοργάνωσαν οι εκδόσεις «Καστανιώτη», το βιβλιοπωλείο «Τραμ» και το περιοδικό «Εξώπολις» στην Αλεξανδρούπολη, στις 25 Απριλίου 1999.
Η "Μικρά Αγγλία" έρχεται στις κινηματογραφικές αίθουσες τον Νοέμβριο γυρισμένη από τον Παντελή Βούλγαρη και βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη
Εκτάκτως αυτή η συνάντηση θα γίνει την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2013
